برپایی بساط  خالصانه محرم در عزاداری ایل شاهسون

عزاداری ماه محرم در میان شیعیان یکی از جلوه‌های بی‌بدیل دلدادگی و عشق است؛ عشق به اهل بیت(ع) و به‌ویژه سیدالشهداء(ع) چنان شوری در دل‌ها افکنده که هیچ قلمی را توان به نظم کشیدن آن نیست. در عزاداري سرور و سالار شهيدان همه اقشار مردم از هر رنگ و نژاد و قومي كه باشند خودجوش و عاشقانه پا پيش مي‌گذارند و اين به منزله ميدان مسابقه‌اي است كه هركس سعي دارد از ديگري جلو بزند و عشق و علاقه خود را قبل از همه اعلام دارد.
در میان خیل عظیم عاشقان و مریدان خاندان عصمت و طهارت(ع) عشایر پرتوان شاهسون که دلاوری‌ها و شجاعت‌هایشان در مقابله با هرگونه تجاوزاتی در سرحدات مرزی بارها به اثبات رسیده است با فرا رسیدن ماه محرم؛ ماه پیروزی خون بر شمشیر به‌صورتی چشمگیر در این رستاخیز عظیم دنیوی بر هم سبقت می‌گیرند و عشق و شوریدگی خود را نسبت به سرور و سالار شهیدان ابراز می‌دارند.
ايل بزرگ عشاير شاهسون كه آوازه دلاوري‌ها و شجاعت آنان بخصوص از زمان دولت كبير و مقتدر صفويه عالمگير شده، در برپايي مراسم عزاداري آيين‌ها و رسم‌هاي خاص خود را دارند. بنا به اظهار نظر خود عشاير شاهسون، دو سه روز مانده به ماه محرم و قبل از شروع عزاداري مردان و زنان عشاير به‌نوعي غسل شهادت مي‌كنند؛ با اين عمل اعلام مي‌کنند كه آماده‌اند در ركاب امام حسين(ع) و در دفاع از ارزش‌هاي اسلام ناب محمدي و برای مبارزه با یزيد و يزيديان به شهادت برسند و اين را آرزوي ديرينه خود اعلام مي‌کند.
عشاير شاهسون آنقدر به امام حسين(ع) و اهل بيت دلدادگي دارند كه وقتي نام امام حسين(ع) را مي‌شنوند به يك‌باره اشك از چشمانشان جاري می‌شود؛ مردان و زنان عشاير شاهسون لباس‌هاي سياه خود را مي‌پوشند. دراين روزها حتي اگر نوعروسي باشد روسري‌ها و لچك‌هاي رنگي و قرمز خود را عوض كرده به جاي آن از روسري مشكي استفاده مي‌كند.
زمانيكه عشاير در ييلاق باشند با فرا رسيدن ماه محرم بر بالاي يكي از آلاچيق‌ها بيرق سياه عزاداري نصب مي‌كنند، همچنين در ورودي آلاچيق نيز علم برپا مي‌دارند؛ به نشانه اينكه ما عزادار امام حسين(ع) و ياران و انصار ايشان هستيم.
ذكر اين نكته ضروري است كه مردان و زنان عشاير هر كدام به‌طور جداگانه در آلاچيق‌ها به عزاداري مي پردازند. سه تا چهار روز مانده به آغاز ماه محرم ريش‌سفيدان طايفه‌هاي مختلف شاهسون در حالي‌كه روي سرشان طشت مسي گذاشته‌اند و بعضي هم دستشان جام مسين و كوزه سفالي پر از آب دارند به سمت آلاچيق مورد نظر مي‌روند، درحالي كه با صداي حزن‌آلود و گريه‌كنان اين اشعار را ترنم مي‌كنند. «عطشان اولوب، حسين اولوب» و دسته ديگر مي‌گويد: «آقام اولوب- سوسوز اولوب» و يا اينكه: «حسن واي- حسين واي – آقام واي- سوسوز واي.» سپس طشت‌هاي مسي را گذاشته و داخل آن آب مي‌ريزند، بقيه افراد به ترتيب آمده و طشت را بوسيده و آب موجود در آن را به عنوان تبرك مي‌نوشند.
بعد از اينكه مردان مراسم خود را انجام داده از آلاچيق بيرون آمدند اين بار نوبت زنان شاهسون است كه داخل آلاچيق رفته و طشت را زيارت كرده آب آن را به عنوان تبرك مي‌نوشند. كساني كه به زيارت طشت مراجعه مي‌كنند، در كنار طشت در حد توان خود نذري مي‌گذارند كه آن هم بعدا صرف احسان افراد و ميهمانان می‌شود و بعد از اين مراسم همه به سمت آلاچيق‌هاي پذيرایی مي‌روند.
در شروع مراسم ماه محرم ريش‌سفيدان از افراد فاميل بسته به درجه فاميلي نذري و خرجي احسان دريافت می‌کنند، همچنين آنهايي كه گوسفند نذر كرده‌اند آن را به علم ورودي در آلاچيق مي‌بندند و بعد مسئول مربوطه آن را به جايگاه خاص حيوان‌هاي نذري مي‌برد تا قرباني شوند، كساني كه برنج و اقلام ديگر نیز نذري كرده‌اند آنها را به مسئول مربوطه آن اقلام تحويل مي‌دهند، در اين بين زنان هم بنا به نذري كه دارند به علم، روسري و پارچه‌هاي ديگر مي‌بندند.
برپایی بساط عزاداری با خلوص کامل و به دور از هر زرق و برق و ریا
رسم ديرينه‌اي كه تا به حال هم دوام داشته اين است كه شب هنگام زنجيرزنان هر طايفه در حالي كه فانوس نفتي به دست دارند زنجيرزنان به سمت آلاچيق‌هايي مي‌روند كه فردي از آن آلاچيق فوت كرده است.
اين عمل زنجيرزنان كه با يا حسين‌گويان انجام مي‌شود نوعی تسکین قلب براي صاحبان عزادار قلمداد مي‌شود. ذكر اين نكته ضروري است كه تمامي اين اعمال و حركات از صميم دل و باخلوص کامل انجام می گیرد؛ چرا که هیچ برق و زرق و ریایی دیده نمی‌شود. در بین تمامی طایفه‌ها و اوبه‌ها این مراسم عزاداری انجام می‌گیرد یعنی با اتحاد و همدلی شروع به عزاداری ماه محرم می‌کنند.
شاخصی؛ مراسم هر روز دهه اول محرم عشایر
یکی از مراسم خاصی که بین عشایر هم مردان و هم زنان از اولین روز ماه محرم و بعد از ظهر شروع می‌شود مراسم شاخسی است؛ بدین صورت که مردان به صورت دایره‌وار داخل آلاچیق روی زانو نشسته و نفری از ریش‌سفیدان با گفتن این اشعار با هر دو دست روی زانوان خود زده عزاداری می‌کند بقیه هم اشعار وی را تکرار کرده با گریه ترنم می‌کنند: «حسین وای – حسن وای، حسین شهید- حسن شهید، قولسوز وای – سوسوز وای.» و به همین ترتیب زنان هم در آلاچیقی که کمی دورتر برپا شده و صدایشان به مردان نمی‌رسد به همین سیاق شروع به عزاداری می‌کنند.
در عزاداری زنان آنچه به چشم می‌خورد حضور تمامی زنان از بزرگ و کوچک و مادر و دختر به همراه هم است، معمولا زنان و به‌ویژه مسن‌ترها کلمات و اشعار را با سوز بیشتری بر زبان آورده و رسم شاخسی را به جا می‌آورند: «حسین وای – حسن وای – سوسوز وای.»
تا روز قبل از تاسوعا هر روز قبل از اذان ظهر و اذان مغرب روحانی و نوحه‌خوان برای خطابه و مرثیه‌خوانی به آلاچیق هم مردان و هم زنان می‌آیند، در این مدت ناهار و شام هم برای افراد طایفه‌ها و هم برای میهمانان داده می‌شود که شامل برنج و خورشت آن که گوشت قیمه و خورشت لپه است.
برای تدارک مراسم شبیه‌خوانی همه از همدیگر سبقت می‌گیرند
روز تاسوعا رسم شمع‌گذاری ندارند و شاید بعضی از خانواده‌ها انفرادی در داخل آلاچیق به اینکار اقدام ورزند، این روز به نوعی آماده شدن برای شبیه‌خوانی روز عاشورا است. برای تهیه و تدارک دیدن مراسم شبیه‌خوانی همه از همدیگر سبقت می‌گیرند؛ یکی انواع و اقسام لباس‌های خود رامی‌آورد، یکی اسب نذر می‌دهد برای شبیه‌خوانان، یکی شتر و خلاصه هر کس هر آنچه در توان دارد دریغ نمی‌دارد.
روز عاشورا همه افراد زود از خواب بيدار شده كنار آلاچيق مربوطه جمع مي‌شوند تا شاهد اجراي مراسم شبيه‌خواني شوند، قبلاً خود عشاير شبيه‌خواني مي‌كردند ولي اكنون از جاهاي ديگر شبيه‌خوان آورده و در انتها به آنها مزد هم پرداخت مي‌كنند.
لازم به يادآوري است كه صبح زود جلوي آلاچيق را جارو زده و آب مي‌پاشند و كساني كه زودتر از همه بيدار شده و خيمه‌هاي برافراشته شده در ميدان جلوي آلاچيق را مي‌بينند، بي‌اختيار اشك از چشمانشان جاري مي‌شود، چرا كه صحنه‌هاي آن روز كربلا و عاشورا در ذهنشان تداعي مي‌شود.
مراسم شبيه‌خواني تا ظهر ادامه مي‌يابد درحالي كه دورتا دور ميدان فرش و زيراندازهاي مختلف چيده شده و مردان و زنان به‌طور جداگانه روي آنها نشسته‌اند. هنگام ظهر خيمه‌ها آتش زده مي‌شوند و همه گريه‌كنان و به سر و سينه زنان دنبال قطار اسراي كربلا راه مي‌افتند. بعد از اتمام شبيه‌خواني به افراد حاضر در داخل آلاچيق ناهار داده شده بدين ترتيب به عصر عاشورا نزديك مي شوند، درانتها هركس هر وسايلي براي شبيه‌خواني تحويل داده پس گرفته به آلاچيق خود برمي‌گردد.
آغاز احسان و نذر «اوبه‌اي» از فردای عاشورا
از فرداي روز عاشورا احسان و نذر «اوبه‌اي» که كوچك‌تر از طايفه است، شروع مي‌شود، بدين نحو كه امروز يك آلاچيق بقيه افراد اوبه را به صبحانه يا ناهار و يا شام دعوت مي‌كند و روز بعد هم نوبت آن يكي و اين شايد 20 روز طول بكشد تا همه همديگر را به احسان و نذري دعوت کنند.
ابزار و اشيایی كه براي شروع عزاداري ماه محرم در ميان عشاير شاهسون به كار مي‌رود عبارتند از بيرق، علم، زنجير براي زنجيرزني، طشت مسي، جام، كوزه سفالي انواع لباس براي شبيه‌خواني، حيوانات اهلي چهارپا همچون اسب و شتر که اكثر اين اشياء از طرف اهالي داده مي‌شود و چه بسا دراين مقوله به هم ديگر سبقت مي‌گيرند.
عشاير شاهسون نسبت به موقعيت محل خود در ييلاق و قشلاق اقدام به برگزاري مراسم عزاداري مي‌كنند. در مواردي يك آلاچيق مورد نظر را كه به آلاچيق مسجد مشهود است مكان عزاداري خود برمي‌گزينند كه آن هم براي مردان و زنان جداست و يا اينكه بطور مثال در قشلاق در منطقه جعفرآباد مسجدي بنام قوشي مسجد وجود دارد كه مورد احترام و علاقه خاص عشاير شاهسون بوده و همه ساله در ايام ماه محرم مملو از جمعيت عزادار می‌شود و به گفته اهالي آن قدر نذري و خرجي جمع مي‌شود كه حد و حساب ندارد.
تاريخچه و قدمت عزاداری عشایر شاهسون
در كل تاريخچه عزاداري براي اهل بیت(ع) و در راس آن براي امام حسين(ع) و ياران و انصارش، دقيقاً مشخص نيست ولي بنا بر برخي اظهار نظرها در ايران تقريبا از هزار سال پيش آغاز شده است و تا به امروز با تغييراتي كم و زياد ادامه يافته. در ميان عشاير هم بنا به گفته خودشان كه از پدربزرگ و اجداد خود نقل قول مي كنند، عزاداري به صورت امروزي قدمتي چندين صدساله دارد و همه خود را مقيد به حفظ و اشاعه اين مراسم مي‌دانند.
در مقوله عزاداري آنچه در وهله نخست به چشم مي‌خورد همانا اتحاد، همدلي و در يك كلام موضوع ولايت‌پذيري نسبت به ميراث ماندگار از طرف اهل بيت(ع) است. اكثر عزاداران تلاش مي‌كنند كه علاوه بر عزاداري نسبت به توصيه‌ها و سفارش‌هاي به جا مانده از آن امامان همام جديت و پشتكار خاصي نشان بدهند، به طور مثال ريش‌سفيدان و پيرزنان شاهسون همواره جوان‌ها را در موارد مختلف زندگي امر به معروف و نهي از منكر مي‌کنند و آنها را به رعايت شعائر اجتماعي، ديني و غیره خود توصيه مي‌كنند.
براي برگزاري هر چه بهتر مراسم هر كس به نوعي دراين امر مهم مشاركت كرده سهمي براي خود در نظر مي‌گيرد كه البته خودجوش و نه به‌صورت اجبار است. نذورات و خرجي‌هایی هم كه جمع‌آوري مي‌شود قابل توجه است.
عزاداري مابين طايفه‌هاي مختلف عشاير شاهسون با اندك تفاوت‌هايي همواره وجود داشته و سال به سال به وسعت و گستردگي آن افزوده مي‌شود. چه بسا مابين عشاير استان‌هاي ديگر هم همچون بختياري‌ها، قشقايي‌ها، ارسنجاني‌ها و … وجود داشته باشد ولي از چند و چون و چگونگي اجراي آن اطلاعاتي در دست نيست.
بنا به اظهارنظر خود عشاير شاهسون، عشق و دلدادگي و ارادت خالصانه نسبت به امام حسين(ع) آنقدر در جان و خون آنها ريشه دوانده كه لحظه‌ای بدون نام و ياد امام حسين(ع) را متصور نمي‌كنند. با شنيدن نام امام حسين(ع) بي اختيار اشك از چشمانشان سرازير مي‌شود و در موارد بسياري از مال خود در اين راه صرف نظر می‌کنند.
انتهای پیام/