دروازه اسفریس یا باغ بزرگ اردبیل

شیخ صفی الدین اردبیلی روز دوشنبه دوازدهم محرم سال 735هجری قمری در 85 سالگی هنگام ظهر با صدای بلندی ((الله))گفت و به جهان دیگری رفت تا بنای اولیه گنبد الله الله پی ریزی شود ،اگر چه وصیت شیخ بر آن بود که در گورستان غریبان اردبیل دفن شود ولی هنگام نیمه شب سید جمال الدین اصفهانی به غسل و تکفین پیکر او مشغول شد ولی با تصیمیم خانواده شیخ بخصوص پسرش شیخ صدر الدین ،عارف نامدارشیخ صفی الدین اردبیلی را درمحل وعظ و ارشاد در کنار دروازه اسفریس ((دروازه ای که اگر چه نمود عینی نداشت ولی دروازه ورود به عالم عرفان و میدان جنگ حق و باطل و جنگ با نفس اماره بود))به خاک سپردند و گنبدی بر فراز آن شیخ صدر الدین بنا نمود به نام ((الله الله)).
اسفریس ،اسپرس،اسپریز،اسپرز،اسپرسپ،اسفرسف،اسبریس و اسپریس به معنای میدان جنگ ،میدان اسب دوانی ولغتی که از اوستا و متون قدیمه ایرانی گرفته شده است .
بنابر گواهی مفسر اوستا در زمان ساسانیان و نامه پهلوی بندهش ،اسپریس میدان تاخت و تاز اسب ،بدارازای دوهزار گام است .((فرهنگ ایران باستان ،تالیف پور داود ج 1ص224))
مولف برهان گوید :اسبریس بر وزن ومعنی اسپریز است که میدان و عرصه اسب دوانیدن باشد وبکسر اول هم هست .
اسفریس در فرهنگاسد نخجوانی به معنی راهی که اسب بیک روز تواند پیمود ،یک میدان اسب و رزمگاه آمده است .
کلمه اسفریس فقط در شهر اردبیل بکار نبرده شده است ، میدان اسپریس نام محله ای در اصفهان که میدانی منسوب به آن است ،و به نقل از کتاب مسالک الممالک اصطخری از دروازه های سیستان می باشد وآخرین مکانی که بنام اسفریس نام برده شده است محله ای در سبزوار.
با وجود تمامی شواهدی که در متون تاریخی دست اول آمده است اسفریس باید دروازه و میدانی مهم در شهرهای ایران بخصوص اردبیل باید باشد نه باغ بزرگ دراردبیل .