بارداخ، حاصل دستان هنرمند خاله خورشید

خورشید خانم هنرمند پیشکسوتی است که ظروف سفالی مخصوص پخت غذا را به شیوه‌ای کاملا بومی و سنتی در شهرستان کوثر تولید می‌کند و تولیدات و آثار او مشتریان خاص خود را در مناطق مختلف استان و کشور دارد.
خورشید نوروزی که همشهریانش او را به نام خاله خورشید می‌شناسند، متولد سال 1314 شمسی در شهرستان کوثر(گیوی سفلی) است؛ خاله خورشید هنر سفالگری با شیوه دستی فتیله‌ای را از دوران کودکی از مادر خویش یاد گرفته و از همان زمان با روش تولید انواع ظروف سفالی خوراک‌پزی سنتی آشنا شده است.
او می گوید پس از ازدواج و از سن 30 سالگی این هنر وسیله امرار معاش او و خانواده‌اش بوده است و تا کنون که به سن 85 سالگی پا گذاشته همچنان زندگی او با سفال عجین شده است، البته به علت کهولت سن در حال حاضر فقط به صورت محدود و سفارشی محصولات سفالی را تولید می‌کند.
خاک ظروف سفالی به صورت سنتی و از منطقه‌ای در اطراف شهر به نام قلعه تهیه می‌شود که در حال حاضر به علت اینکه آن منطقه تبدیل به پارک چشمه شده دیگر تهیه خاک به سختی صورت می‌گیرد.
روش عمل‌آوری خاک به این صورت انجام می‌شود که ابتدا خاک مورد نظر را با آب به میزان کافی ترکیب کرده، کمی ورز داده و به مدت یک روز به حال خود می گذارند، روز بعد گل را روی پارچه‌ای به نام جل به صورت لایه لایه قرار داده و موی بز را که به زبان ترکی قزیل نامیده می‌شود به صورت ریش‌ریش مابین لایه‌های گل اضافه می‌کنند و سپس فردی که از قوای بدنی خوبی برخوردار است آن گل را کاملا با پا ورز می‌دهد.
هر بار لبه پارچه را روی گل تا زده و عمل ورز دادن را آنقدر ادامه می‌دهند تا صدایی مانند شکستن پوست گردو از آن به گوش برسد این صدا نشانه عمل‌آوری کامل گل است و بعد از این مرحله دوباره روی گل را کاملا می‌پوشانند تا یک روز دیگر نیز استراحت کند، پس از روز دوم استراحت گل، از روز سوم گل آماده تولید ظروف سفالی می‌شود.
ظروف سفال در اندازه‌های مختلف به شکل تک‌دستگیره یا دودستگیره و دارای درب حتی با تعبیه سوراخی روی درب جهت تخلیه بخار اضافی، ساخته و پس از ساخت لابه‌لای پارچه‌ای پیچیده می‌شود تا به مرور آب اولیه خود را از دست بدهد.
بعد از این مرحله با استفاده از سنگ‌های صیقلی که از رودخانه آورده می‌شود طی سه مرحله اقدام به صیقل‌کاری ظروف می‌کنند، صیقل‌کاری اولیه زمانی که گل ظرف هنوز خیس است انجام می‌شود؛ سپس لابه‌لای پارچه پیچیده می‌شود وپ س از گذشت یک الی دو روز مجدد صیقل زده شده و صیقل نهایی روز سوم به سطح کار داده می شود؛ در این مرحله با سنگ صیقلی چنان سطح کار ساییده می‌شود که در پایان کار محصول، شکلی کاملا براق و صیقلی به خود می گیرد و در نهایت ظروف کنار گذاشته می‌شود تا به طور کامل خشک شوند.
در گذشته سفال‌های خشک شده را در تنور می‌پختند عمل پخت تا زمانی ادامه می‌یافت که رنگ ظروف به قرمز نارنجی تغییر شکل می‌داد؛ در حال حاضر برای پخت از بشکه‌ای استفاده می شود که در زیر آن سوراخ‌هایی برای جابه‌جایی هوا تعبیه کرده‌اند و از قسمت میانی دربی، برای کنترل پخت سفال ایجاد شده است.
ظروف پخته شده جهت آب‌بندی اولیه روی اجاق گاز قرار گرفته و سپس در ظرف دیگری برنج را با آب و روغن می‌جوشانند و سپس در حال جوش داخل بارداخ داغ شده منتقل کرده و اجازه می‌دهند مدتی آب برنج بجوشد به این صورت عمل آب‌بندی انجام شده و دیگر هر نوع غذایی اعم از آبگوشت، عدسی، برنج، نخودآب و… داخلش قابل پخت خواهد بود.
ظروف تک‌دستگیره جهت پخت غذا داخل تنور نانوایی سنتی و ظروف دودستگیره‌ای برای پخت روی اجاق گاز استفاده می‌شود.
ظروف سفالی تولید شده به روش سنتی فتیله‌ای با نام محلی بارداخ شناخته شده و در چند سایز به نام‌های کله بارداخ(مخصوص کله‌پاچه)، بارداخ بزباش(مخصوص آبگوشت)، دورت و بش‌نفره (بارداخ 4 و5 نفره) و تاوا (ماهیتابه) ساخته می‌شود.
این ظروف در سایزهای کوچک‌تر جهت پخت دیزی یک‌نفره هم به صورت سفارشی ساخته می‌شود و گاهی نیز بسته به سفارش تنور کوچکی برای قرارگیری بارداخ روی آن هم به همین شیوه تولید می‌شود.
خاله خورشید با نشان دادن تمامی این مراحل هنر بومی و سنتی خود را با ظرافت‌ها و تمامی ریزه‌کاری‌ها نمایش می‌دهد که انجام این مراحل با اشتیاق تمام عشق و علاقه او به هنر و صنعت خود ر نشان می‌دهد.
ناصر محمودی معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اردبیل از تلاش برای ثبت ملی بارداخ سنتی خبر داد و گفت: «پرونده ثبت ملی این اثر در فهرست آثار ناملموس در حال تکمیل بوده تا برای ثبت ارسال شده ودر ردیف آثار ملی ناملموس قرار گیرد.»
او این شیوه از تولید ظروف سفالی سنتی را منحصربه‌‌فرد در استان دانست و بیان کرد: «در حال حاضر تولید بارداخ به این شکل و شمایل سنتی در سطح استان تنها در شهرستان کوثر توسط خاله‌خورشید انجام می‌شود و در استان بی‌نظیر است.»
ثبت ملی بارداخ سنتی و بومی شهرستان کوثر که تنها در این منطقه از استان توسط پیرزنی 85 ساله تولید می‌شود نقش و تاثیر بسزایی در حمایت از این هنر و صنعت و ماندگاری آن ایفا خواهد کرد که این امر توسط معاونت صنایع دستی استان در حال پیگیری است.
انتهای پیام/