توانمندی روستانشینان در گردشگری، نخستین گام ترقی جوامع محلی

مناطق روستایی با جاذبه‌ها، طبیعت بکر، آداب و رسوم و خوراک بومی خود امروزه گردشگران بسیاری به ویژه گردشگران خارجی را شیفته خود کرده است. نمونه بارز آن‌ را می‌توان در اقامتگاه اکوکمپ عشایری دورنا واقع در جاده گردشگری قینرجه مشگین‌شهردید که یک سرمایه‌گذار خلاق بومی با به‌کارگیری نیروهای بومی روستا توانست اکو کمپ عشایری دورنا را در دامنه سحرانگیز سبلان، کنار آبشار زیبای گورگور و جهنم دره‌سی با ترکیب معماری سنتی آمیخته با مدرنیته با استفاده از مصالح بومی و سنگی و الهام از تاریخ و فرهنگ ترکان آذربایجان و عشایر شاهسون راه‌اندازی کند. مهمترین کلید موفقیت او در ماراتن سخت صنعت گردشگری را می‌توان برنامه‌ریزی، آموزش و نیازسنجی درست از آینده و خودباوری دانست. از این رو با توانمندسازی جوامع محلی در مسير رشد و توسعه صنعت گردشگری و ایجاد تغییرات در ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سنتی روستایی می‌توان شاهد توسعه جوامع محلي نیز بود.
محققان و صاحب‌نظران، پس از بررسی تجارب کشورها و مناطق مختلف، هم‌قول بر نقش پررنگ جوامع محلی به عنوان جامعه میزبان، به موفقیت فعالیت‌های گردشگری و فرهنگي در این مناطق تأکید می‌ورزند و از آن به عنوان اصلی‌ترین عنصر توسعه این‌گونه فعالیت‌ها یاد می‌کنند.
این مطلب را مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی عنوان کرد و گفت: «از راه‌هاي توجه به جوامع محلي و محروميت‌زدايي از آنها، كمك به حفظ و گسترش جاذبه­های مورد علاقه گردشگران در جوامع محلي متناسب با شرايط محلي اين مناطق است. برنامه­ريزي براي توسعه صنعت گردشگري و اجراي طرح­هاي آن با مشاركت مردم و نهادهاي محلي، مي­تواند در حاشيه خود سبب‌ساز توسعه کسب و کار، بهبود شرایط محیطی روستا، مهاجرت معكوس و ‌ايجاد اشتغال پايدار در جوامع محلي شود.»
نادر فلاحی اضافه کرد: «از یک سو مردم محلی، به علت‌های مختلفی از جمله نداشتن آگاهی به توانایی‌های خود و نبود بستر مناسب نتوانسته‌اند در فرایند توسعه محلی آن‌گونه که باید حضور پیدا کنند. بدیهی است که نیاز به سرمایه‌گذاری و فعالیت و برنامه‌ریزی مناسب برای ارتقای توانمندی‌ها و دانش و مهارت جوامع محلی به منظور تبدیل آنها به افراد موثر و فعال در عرصه توسعه محلی به روشنی احساس می‌شود.»
او با بیان اینکه مناطق روستایی در حوزه شهرهای کوچک به دلیل میزان بالای کمبودها و سطح پایین درآمد و نبود دسترسی کافی به خدمات و تسهیلات مختلف یکی از مناطق اولویت‌دار برای پرداختن به این مهم هستند، افزود: «در این راستا توانمندسازی گروه معینی از ساکنان این نقاط که نمایندگان واقعی جامعه محلی به شمار می‌رود، به‌طوری‌که با فراگرفتن دانش و مهارت برنامه‌ریزی، نیازسنجی و سایر ابزارهای لازم بتوانند ضمن تعیین اولویت‌ها و نیازهای محلی با ایجاد ساختار مناسب برای بسیج جامعه و جلب مشارکت ذی‌نفعان و دست‌اندرکاران در راستای توسعه محلی گام بردارند.» فلاحی از توانمندسازی جوامع محلی روستای هدف گردشگری استان اردبیل با کمک تشکل‌های مردم نهاد خبر داد و بیان کرد: «در این راستا، طرح توانمندسازی جامعه محلی روستای عنبران علیا شهرستان نمین به صورت پایلوت از شهریور ماه امسال آغاز شده و اعتبار اولیه آن ازسوی دفتر امور مجامع و تشکل‌های مردم نهاد وزارت ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنایع‌دستی تامین شده است.»
او با بیان اینکه توانمندسازی روستای هدف گردشگری از میان تمام شهرستان‌های استان انتخاب خواهد شد، یادآور شد: « توانمندشدن افراد روستا باعث مشارکت آنان در فرایند توسعه محلی و توسعه کسب و کارهای خرد در حوزه گردشگری و صنایع دستی خواهد شد.»
مدیرکل میراث‌فرهنگی استان با اشاره به اینکه تحقق این امر، افزایش درآمد پایدار و بهبود معیشت ساکنان روستاها و کاهش تصدی‌گری‌های دولت در توسعه محلی روستاها و ارتقای سرمایه اجتماعی در سطح روستاهای هدف را در برخواهد داشت، اظهار کرد: «با توانمندسازی جوامع محلی همچنین شاهد افزایش سطح تجهیزات منابع محلی توسط مردم روستاهای هدف و افزایش سواد مالی ساکنان روستاهای هدف نیز خواهیم بود.»
او تشکیل تیم اجرایی، بررسی محلی، آموزش، اعتمادسازی، ارزیابی جامعه، اطلاع‌‌رسانی، تهیه پروفایل ساکنان، سازمان‌یابی، نیازسنجی، اولویت‌بندی و برنامه‌ریزی را از جمله فرآیند ایجاد و ظرفیت‌سازی مراکز توسعه روستاها برشمرد و اعلام کرد: «کسب و کارهای پیش‌رو دارای قابلیت توسعه در سطح استان و شهرستان شناسایی خواهد شد، مطالعه بازار، تعیین کسب و کارهای اولویت‌دار با مزیت‌های اقتصادی و شبکه‌سازی مشاغل خرد در مشارکت محلی و تحلیل نیازمندی‌های توسعه کسب و کارها از جمله گام‌های اجرایی در پیاده‌سازی این مهم خواهد بود.»
فلاحی به توانمندسازی گروهی از افراد داوطلب روستا اشاره و خاطرنشان کرد: «این افراد پس از توانمندی قادر خواهند بود تا علاوه بر پرداختن به مسائل فراروی ساکنان محله، برای توسعه روستای خود نیز گام بردارند.» روستانشینان عنبران نمین برای توسعه گردشگری محلی توانمند می‌شوند
معاون سرمایه‌گذاری و تامین منابع استان اردبیل گفت: «طرح توانمندسازی جامعه محلی با رویکرد اجتماع محور برای افزایش مشارکت پایدار محلی در توسعه گردشگری در سطح روستای عنبران علیای شهرستان نمین اجرا می‌شود.»
نگار سریع‌الاطلاق اضافه کرد: «این طرح به صورت پایلوت از شهریور ماه امسال آغاز شده و اعتبار اولیه آن از سوی دفتر امور مجامع و تشکل‌های مردم نهاد وزارت ميراث‌فرهنگي، گردشگري و صنایع‌دستی تامین شده است.»
او خاطرنشان کرد: «پس از تشکیل گروه اجرایی مردمی و هماهنگی تسهیل‌گر محلی با مدرس دوره‌های طرح و اعضای گروه اجرایی مردمی، نخستین کارگاه آموزشی باهدف افزایش دانش و مهارت اعضای گروه در زمینه مدیریت توسعه عام جوامع محلی به مدت دو روز در آبان ماه سال جاری در محل خانه گردشگری روستای عنبران علیا برگزار شد.»
معاون سرمایه‌گذاری و تامین منابع استان اردبیل بیان داشت: «در این کارگاه آموزشی، اعضای گروه با تسهیل‌گری کارگروهی و تکنیک‌های مقدماتی تسهیل‌گری و روش‌های اعتمادسازی و جلب مشارکت در جوامع محلی و نحوه تهیه یک برنامه اطلاع‌رسانی و ارتباط با ذی‌نفعان آشنا شدند.»
او اضافه کرد: «طی جلسه‌ای با مدیرکل امور مجامع و تشکل‌های مردم نهاد در دی ماه سال جاری، قول مساعد برای تخصیص اعتبار به منظور ادامه‌یافتن طرح توانمندسازی جوامع محلی در سال آینده نیز داده شد که پیگیر تحقق آن هستیم.»
سریع‌الاطلاق از برگزاری 9 کارگاه آموزشی به منظور اعتمادسازی و ایجاد هماهنگی برای همکاری مردم روستا خبر داد و یادآور شد: «ارزیابی مشکلات و مسائل جامعه محلی روستا، تحلیل جامعه، کمک به اجرای طرح کسب و کار گردشگری برای توسعه روستا از جمله اقدامات انجام یافته در اجرای این طرح تا به امروز است.» گزارش از سیده زهرا حسینی