نمایش نظم فوق العاده و نیت خالصانه عزاداران حسینی در مراسم احسان حسینیه متبرکه «اوچدکان»

در اردبيل به‌ویژه در ماه‌هاي محرم و صفر تعدادي از مردم عزادار سعي بر اين دارند به هر نحوي شده علاقه و عشق خود را به ائمه اطهار(ع) و به‌ویژه امام حسين(ع) و ياران و انصار وي ابراز کنند؛ در اين مسير دادن احسان و نذري به عزاداران و عامه مردم از آب نوشيدني گرفته تا انواع و اقسام غذاها از جمله آداب و رسوم خاص مردم اردبيل دراين ماه‌ها است. آداب و رسوم خاص احسان و نذري در حسينيه متبركه اوچدكان که در فهرست آثار ناملموس ملی به ثبت رسیده، از جمله مواردي است كه شايد نظير آن در هيچ كجاي ايران ديده نشود با درنظر گرفتن اين موضوع كه اين نحوه دادن احسان و نذري بنا به منابع موجود مختص دوره صفويه بوده و به نوعي بازمانده آداب و رسوم آن زمان است.
بنابر اطلاعات به دست آمده در ابتدا در منزل شخصي به نام آقاي ميربابا جنب مسجد كبود اوچدكان احسان و نذري داده مي‌شد، وی خادم حرمين شريفين بود و در سفري كه به اردبيل داشت(حدود 150سال پيش) بيرق متبرك حضرت ابوالفضل عباس(ع) را از بارگاه حضرت عباس بن علي(ع) آورده و به زنجيرزنان محله اوچدكان اهدا مي‌کند. حسينيه متبركه زنجيرزنان اوچدكان از آن زمان داراي اسم و رسم شد و بعدها هم مكان آن به محل فعلي انتقال يافت.
آغاز نخستين طشت‌گذاري از حسينيه متبركه اوچدكان
حسينيه متبركه اوچدكان در تاريخ مذهبي و ديني اردبيل داراي جايگاه خاصي است، به این صورت كه به هنگام شروع طشت‌گذاري محلات ششگانه اردبيل از 26 يا 27 ذي‌الحجه نخستين طشت‌گذاري از همين حسينيه متبركه اوچدكان شروع مي‌شود و روزهاي بعد طشت‌گذاري محلات ديگر اردبيل از سرگرفته مي‌شود.
مراسم احسان و نذري اين حسينيه معمولاً از ماه صفر شروع مي‌شود و با توجه به ميزان هزينه‌هاي جمع شده تا آخر صفر ادامه مي‌يابد؛ اين مراسم از همان 150 سال پيش و تا به امروز با تفضيلات بيشتر و بهتر ادامه يافته و بيشتر مخارج آن را خيرين تقبل مي‌كنند.
امور جاري حسينيه توسط افراد خاصي انجام می‌شود كه طبق اطلاعات به دست آمده اسامي تعدادي از آنها كه همگي به جوار حق شتافته‌اند شامل حسين آقا طاهري، حاج عمو نجفي(حاجي عمي)، حاج غلام صدرايي، حاج سيدلطيف علوي(كه در تهران اقامت داشت و در ايام احسان و نذري ماه صفر به اردبيل مي آمد)، حاج عزيزآقا رضازاده، حاج بهاءالدين دائي‌زاده، حاج مهدي ارشادي و در حال حاضر هم حاج ميرزاآقا امادي در نقش ريش‌سفيد امور جاري حسينيه را اداره و مديريت مي‌كند.
متولیان حسینیه افراد دارای وجهه اجتماعی ممتاز هستند
افرادي كه در جرگه متولي و ريش‌سفيدان حسينيه مي‌آمدند داراي وجهه اجتماعي ممتاز، معتمد بين اهالي و مسلمان معتقد و مخلص بودند. بنا به اظهار حاج ميرزاآقا امادي تا 7-6 سال بعد از انقلاب در حسينيه حلوا و فطير(نان محلي) هم از ظهر عاشورا تا سوم امام حسين به اندازه 60 من پخت مي‌شد كه البته بنا به دلايلي خاص اين نوع احسان برچيده شد.
همانطوري كه ذكر شد دراين احسان و نذري نظم حرف اول را مي‌زند و برهمين منوال در ايام ماه صفر از چهار دسته مهمان پذيرائي مي‌شود اولی همسايگان حسينيه؛ چه به مخارج حسينيه و احسان كمك كنند يا نكنند از همگي همسايگان پذيرائي مي‌شود. دوم زنجيرزنان حسينيه: اينان هم كمك كنند يا نه، پذيرائي مي‌‌‌شوند. سوم پذيرائي از فقرا، كارگران مستأصل و افراد نيازمند كه البته تشخيص اين امر هم به عهده متولي فعلي حسينيه است، چرا كه اگر به دست افراد ديگري انجام شود شاید مورد سوء استفاده قرار گيرد و چهارم افرادي كه به مخارج حسينيه كمك کرده‌اند نيز مورد پذيرائي قرار مي‌گيرند.
نکته قابل ذکر این است كه تمامي مهمانان از فقير و غني داراي كارت دعوت مخصوص هستند كه توسط آن مورد پذيرائي قرار مي‌گيرند و كسي بدون كارت دعوت اجازه حضور در احسان حسينيه را ندارد، البته در اين ايام اگر غذا و احسان اضافه و زياد آمد آن را بين كساني كه دم در حسينيه مي‌آيند به عنوان تبرك پخش مي‌كنند.
اشخاصي كه در اين حسينيه به عنوان عمله امام حسين (ع) خدمت مي‌كنند در درجه نخست از بين زنجيرزنان خود حسينيه انتخاب مي كردند و آنهايي كه مسلمان و داراي وجهه اجتماعي ممتاز و معتمد در بين اهالي محل باشند.
انواع غذاهايي كه در حسينيه به عنوان احسان و نذري داده مي‌شود عبارتند از برنج، آش دوغ، قورمه سبزي، مسماي مرغ، پيچاق قيمه( خورشت محلي اردبيل) كه هر كدام به اندازه نياز و حتي بيشتر در يك مجمعه مسي براي دو نفر سرو مي‌شود.
مهمترین بخش احسان؛ نحوه پذیرایی
مهمترين بخش احسان و نذري كه همان نحوه پذيرایي از مهمانان حسينيه است به این ترتيب بعد از نشستن افراد در سه ستون به‌صورت روبه‌روي هم كه هر ستون نيز روبه‌روي چشمه و دري قرار مي‌گيرد كه نيروها و عمله‌ها از آنجا وارد مي‌شوند، با چاي از مهمانان پذيرایي مي‌شود به اين صورت كه همزمان از سه چشمه و در يك زمان 6 نفر(دو نفري) وارد مي‌شوند درحالي كه دستشان زيربرنجي، استكان پايه‌دار نقره‌اي، قاشق كوچك و قند است؛ زمانيكه زيرچاي را جلوي مهمان مي‌گذارند قند سمت راست و قاشق كوچك سمت چپ مهمان قرار مي‌گيرد. تمامي اين مراحل همزمان و به صورت يكسان انجام مي‌گيرد و هيچ كدام از عمله در اين مرحله، عقب يا جلو نمي‌مانند.
بعد از صرف چاي و جمع‌آوري بساط چاي به‌صورت منظم، تلاوت قرآن مجيد به صورت جزو شروع مي‌شود، بعد از اتمام جزوهاي قرآن، دعاي ختم قرآن خوانده مي‌شود.يك نفر از روحانيون بنام منبر رفته دقايقي صحبت مي‌كند و سپس با همان نظم خاص عمله‌ها از چشمه‌ها و درها وارد مي‌شوند در حالي كه آفتابه در دست راست و لگن در دست چپ دارند با آب سرد سراغ مهمانان رفته و مهمانان نيز دست خود را با آب سرد مي‌‌شويند و بعد از اتمام باز هم با همان نظم از در خارج مي‌شوند.
6 نفر(دو تايي) همزمان از سه‌ چشمه و در وارد مي‌شوند كه سه نفر عمله كمكي نيز آنها را همراهي مي‌كند- در حالي كه سيني در دست دارد و داخل آن سفره قرار گرفته، دو نفر اصلي سفره را برداشته و خيلي منظم سفره را پهن مي‌كنند و باز با همان نظم خارج مي‌شوند و در مرحله بعدی باز با همان نظم براي هر دو نفر از مهمانان يك قرص نان مي‌آورند و در سفره مابين آن دو قرار مي‌دهند.
در تمامي اين مراحل در آشپزخانه(مطبخ) كارها به ترتيب و با نظم جلو مي‌رود، به هنگام نوشيدن چاي آش دوغ در ظرف ريخته مي‌شود، به هنگام تلاوت قرآن قورمه‌سبزي را در ظرف مي‌ريزند، به هنگام ختم قرآن و خطا به اهل منبري برنج و پيچاق قيمه را مي‌ريزند.
بعد از گذار از تمامي اين مراحل نوبت آوردن مجمعه‌هاي حاوي مواد غذايي است كه آن هم باز با ورود عمله‌ها كه اين بار 6 نفر( دو تايي) هر كدام دو عمله كمكي هم آنها را همراهي مي‌كنند كه اين دو عمله كمكي هر كدام يك مجمعه در دست دارند و دوعمله اصلي آنها را جلوي مهمانان مي‌گذارند.
اولين مجمعه‌اي كه آورده مي‌شود آش دوغ است و بعد به ترتيب برنج، قورمه‌سبزي، مسماي مرغ، پيچاق‌قيمه و در نهايت آب نوشيدني با پارچ و ليوان. در تمامي اين مراحل آنچه زياد و عجيب به چشم مي‌خورد همزماني اين امور از طرف همه عوامل و نيروها است كه همگي همزمان وارد شده و همزمان مواد غذايي جلوي مهمانان گذاشته مي‌شود بدون اينكه در اين كار كسي از ديگري جلو يا عقب بيافتد .
بعد از اينكه غذاها سرو شد و هر كسي هم خواست باقي مانده آن را برداشت، بازهم به همان ترتيب ذكر شده ظروف جمع‌آوري شده و آنها را در شربت‌خانه تحويل مي‌دهند تا آن ظروف توسط بانواني كه براي اين كار درنظر گرفته شده‌اند شسته شده در جاهاي مخصوص به خود قرار گيرد كه اين بانوان هم معمولاً از همسران زنجيرزنان يا از اهالي همين حسينيه هستند.
دراين حال دعاي مخصوص بعد از اتمام غذا(مبني بر قبولي احسان و نذري) و فاتحه خوانده مي‌شود و مهمانان با خواندن حمد و سوره خداي خود را شكر می‌کنند. دراين مرحله باز هم آفتابه و لگن و حوله ولي اين ار با آب گرم آورده مي‌شود تا مهمانان دستان خود را به همان ترتیب قبلی بشويند.
در انتها براي مهمانان در فنجان و نعلبكي شيركاكائو داده مي‌شود و اين پايان مراسم باشكوه اين احسان حسينيه متبركه اوچدكان است. بعد ميهمانان به ترتيب از سمت دهليز حسينيه و داخل حسينيه خارج شده می‌روند که تمام اين مراسم باشكوه حدود یک تا دوونیم ساعت طول مي‌كشد.
تمامي عمله‌ها فقط كار خود را انجام مي‌دهند و هيچ كسي حق كوچك‌ترين دخالتي در كار ديگري ندارد، به عنوان مثال، مسئول چاي فقط چاي دم كرده آن را مي‌ريزد، مسئول قند فقط به كم و زياد بودن قند نظاره دارد، يا مسئول برنج فقط در كار خودش است و مسئول خورشت پيچاق‌قيمه هم همانطور و بقيه عوامل هم به همان صورت تنها به کار خود مشغولند.
هركسي هم كه در كار خود ايراد داشته باشد نمي‌تواند به ديگري تذكر دهد بلكه به متولي و ريش‌سفيد حسينيه مي‌گويند و او نيز تذكرهاي لازم را به فرد ياد شده اعلام مي‌کند.
ظروف مختلف غذا كه قبلاً همگي مسي بودند از كاسه و دوري(بشقاب) و پارچه گرفته تا آفتابه لگن و گلابدان و غیره كه همگي نيز داراي نقش و نگارند، اكنون تعدادي از آنها جمع‌آوري شده و در جاهاي مخصوص خود نگهداري مي‌شوند و بقيه باز هم به كار گرفته مي‌شوند و حسينيه متبركه اوچدكان تنها مكان مختصي است كه تمامي اين مراحل پذيرائي از مهمانان در داخل آن انجام مي گيرد.
نظم و تقسیم کار فوق‌العاده حرف نخست را در نذری حسینیه می‌زند
درمقوله احسان و نذري حسينيه متبركه اوچدكان، نخستين چيزي كه به نظر مي‌آيد همانا نظم و ترتيب فوق‌العاده‌اي است كه از همان ابتداي تاسيس حسينيه وجود داشته و شايد هم خيلي منسجم‌تر و هماهنگ‌تر گشته است و نیز تقسيم كار و وظايفي كه هر كدام از عمله‌ها به عهده گرفته و آنها را از دخالت در كار ديگري منع كرده است، توجه به موارد بهداشتي در نحوه پذيرائي از مهمانان نيز شايان توجه است.
آنچه به چشم مي‌آيد طبقه اجتماعي افرادي است كه مورد پذيرایي قرار مي‌گيرند، يعني از هر قشري از دارا و ندار از سفره احسان بركت امام حسين(ع) متنعم مي‌شوند و تبعيضي در نوع غذا و نحوه پذيرائي وجود ندارد، نكته مورد اشاره دراين مورد، نحوه گزينش نيروها و عمله‌هاي حسينيه متبركه است، بدين نحو كه بايستي حتما از اهالي حسينيه و به‌ویژه از دسته زنجيرزنان باشد و در كنار اينها نيز مقيد بودن به شعائر ديني و مذهبي، دارا بودن وجهه اجتماعي ممتاز و معتمدترين اهالي از مقوله‌هاي گزينش نيروها است.
بدون شك در ماه‌هاي محرم و صفر در اكثر شهرها و روستاهاي ايران هر كس در حد و توان خود سعي مي‌كند كه به بارگاه ملكوتي حضرت سيدالشهدا(ع) و فرزندان و ياران باوفاي آن حضرت از طرق مختلف كه يكي از آنها احسان و نذري دادن است، ارادت و عشق خود را بنماياند، از دادن آب نوشيدني، پخش حلوا، نان‌هاي محلي، انواع آش‌ها و غذاهاي محلي و غیره كه همگي البته روبه يك سمت دارند و آن تقرب به درگاه الهي و سپس عرض ارادت به ساحت مقدس امام حسين(ع) است.
انتهای پیام/